Τραγούδια

Τραγούδια
Το τραγούδι της νύφης ήταν το παρακάτω:
Ο γάμος καλορίζικος κι η νύφη καλομοίρα.
Να ζήσει η νύφη κι’ ο γαμπρός κουμπάρος και κουμπάρα να ζήσει
κι ο προξενητής που προξένεψε το γάμο.
Μετά χορεύει ο γαμπρός το τραγούδι:
Κόβω μια κλάρα, τ’ ακούς κουμπάρα κόβω μια κλάρα λεμονιάς με δυο λεμόνια
δίφορα και τηνε κόβω και τηνε κλαδεύω και τηνε βάζω στο νερό
κι αν μαραθεί δεν σ’ αγαπώ.
Η κλάρα ε, τ’ ακούς κουμπάρα η κλάρα μαράθηκε
κι η αγάπη μου ζουρλάθηκε πες μου ποια μάνα, ποια ματζουράνα πες μου
ποια μάνα σ’ έκανε και σ’ έστειλε σε μένανε.
Όταν παίρναν την νύφη οι συγγενείς της τραγουδούσαν:
Γαμπρέμ’ το τριαντάφυλλο να μη μας το μαράνεις σαν κρίνο σαν γαρίφαλο
πάντα να το προσέχεις και σ’ όλη σου τη ζωή ταίρι γλυκό σου δίπλα να το έχεις.
Γαμπρέμ’ το Τριαντάφυλλο να μη μας το μαράνεις.
Ποτέ να μη πικραίνεστε ποτέ η καρδιά σας μη χαλάει και στους καινούριους
απογόνους σας στο μέλι πάντα να στάει.
Ρεφρέν: Γαμπρέμ’ το τριαντάφυλλο να
μη μας το μαράνεις.
Σαν ήλιο το προσέχουμε σαν πούλια και αυγερινό.
Γι’ αυτό στην υστερνή την ώρα παράκληση σου κάνουμε.
Ρεφρέν:Γαμπρέμ’ Το τριαντάφυλλο να μη μας το μαράνεις
Και του γαμπρού το συμπεθεριό απαντούσε:
Σας πήραμε, σας πήραμε μια πέρδικα αφράτη που πάντα την ταΐζετε
κι εμείς σας την πήραμε για πείσμα και γινάτι.
Ρεφρέν:Σας πήραμε, σας πήραμε μια πέρδικα αφράτη.
Πέρδικα, περδικούλα μου πίσω για να κοιτάξεις απ’ τα παιδιά που θα’ρθουνε
της μάνας τους να μοιάξουν.
Ρεφρέν: Σας πήραμε, σας πήραμε
μια πέρδικα αφράτη.
Καλά την επροσέχουμε την πέρδικα
στο μάτι για να μην κοιτάξει πίσω της να μη δακρύσει το γλυκό της μάτι.
Ρεφραίν: Σας πήραμε, σας πήραμε μια πέρδικα αφράτη.

Στο δρόμο που πηγαίνουν στο σπίτι του γαμπρού τραγουδούν:
Είμαστε ορκισμένα τα καημένα πεντ’ έξι οχτώ παιδιά, κυρά δασκάλα
να πάρουμ’ τη δασκάλα, τη δασκάλα να την πάμε στα νησιά, κυρά δασκάλα.
Κι εκείνη δεν το δέχτη, δεν το δέχτη και της κόψαν τα μαλλιά, κυρά δασκάλα.
Τζαβέλαινα
Κορίτσια απ’ τα Γιάwενα, νυφάδες an’ το Σούλι τα μαύρα να
φορέσετε να μαυροφορείτε το Σούλι θα χαρατσωθεί
χαράτσι θα πληρώσει. Τζαβέλαινα σαν τ’ άκουσε πολύ της
κακοφάνει Παίρνει και ζώνει τ’ άρματα και τα βαριά τουφέκια.
Διαμάντω
Κάτω στα δασιά πλατάνια, στην Κρυόβρυση κάθονται
δυο παλικάρια και μια λυγερή.
Κάθονταν, τρώγαν και πίναν και τη ρώταγαν.
Διαμαντούλα μ’ τι είσαι τέτοια, τέτοια κίτρινη.
Μην ο ίσκιος σε πατάει, μ’ είναι καν φάντασμα;
Με πατάει το παλικάρι τα μεσάνυχτα.
Τα πουλάκια
Όλα τα πουλάκια ζυγά- ζυγά
τα χελιδονάκια ζευγαρωτά

το έρημο τ’ αηδόνι το μοναχό,
περπατεί στους κάμπους με τον αιτό.
Περπατεί και λέει κι αντιλαλεί,
άντρα μου πολίτη, πραματευτή.
Πού τήνε ψωνίζεις αυτή τη νιά,
την ξανθομαλλούσα την Πατρινιά.
Απ’ την πόλη ‘ρχομαι κι απ τα νησιά,
κι απ’ το μαχαλά της επέρασα.
Τα βασιλικά της επότιζε και τις
μαντζουράνες εδρόσιζε.
Μαυριδερούλα
Τ’ ακούς μαυριδερούλα μου και σύ
μελαχρινούλα μου τι λένε για εσένανε;
Λένε να σε σκοτώσουνε ότι αγαπάς εμένανε.
Μη σκιάζεσαι λεβέντη μου και θα σε κάνω ταίρι μου.
Κι αν δε σε κάνω ταίρι μου σε κάνω ψυχοπαίδι μου.

Αποσπάσματα από το βιβλίο "Στρανωμίτικα" του Καθηγητή κ.Βασίλη Μπούρμπουλα

Φωτογραφίες

Συνοικία Αϊδόνο το μήνα Αύγουστο.
Φωτογραφία του εκπολιτιστικού Συλλόγου "Στρανωμιτών"



Σε αυτή τη φωτογραφία είναι την 28 Μαρτίου 1962 όταν έφυγα από το χωριό για την Αθήνα και την 1η Απριλίου για τον Καναδά. Στο διακόπη βούλιαξε το φορτηγό στις λάσπες και μας τράβηξε η μπολτόζα. Διακρίνεται έγώ και ο πατέρας μου Κώστας Δημόπουλος που δίνει οδηγίες στον οδηγό.








Το εκκλησάκι "ο Αϊλιάς.Εκεί τα παιδικά μου χρόνια
του Αϊλιός πωλούσα λουκούμια (Νίκος Δημόπουλος)




Κειμήλια από τον Παππού μου Ιωάννη Δημόπουλο
(ή Δημοργοάννη)

1. Το κακαβάκι που κληρονόμησε από τον πατέρα του κημείλια πολλών χρόνων.
2. Ο μήλος του καφέ και το τσουκάλι του.
Αυτά είναι στην κατοχή μου 48 χρόνια (Νίκος Δημόπουλος)

Στρανωμίτησες & Στρανωμίτες στο χωριό

Παρασκευή, Αικατερίνη, Ιωάννης Τριανταφυλάκης
Αθαν.Νούλας και Μέλπω Σακούλη

Η γαϊδουρόβλα στο χωριό

Η Ζωήτσα Χ. Κωστούλα στα Παλιάμπελα με τα πρόβατά της

Ρουντσιές

Λαογραφία και Παράδοση

ΤΑ ΚΑΦΕΠΑΝΤΟΠΩΛΕΙΑ ΤΗΣ ΣΤΡΑΝΩΜΑΣ

Ντίνος Μακρυγιάννης Μάρτιος 2007

Το καφεπαντοπωλείο για το χωριό ήταν και είναι ο χώρος αναφοράς, συνάντησης και αναψυχής των κατοίκων. Εκεί θα καταλήξουν οι χωριανοί Το βραδάκι μετά το πέρας της σκληρής δουλειάς και θα πιουν τον καφέ τους, το ουζάκι τους, ή το τσίπουρo, εκεί θα παίξουν το χαρτάκι τους,
Θα πουν τα ευτράπελά τους, θα σχολιάσουν, την επικαιρότητα, θα κάνουν πολιτική ψιλο­κουβεντούλα, θα προγραμματίσουν τη επόμενη μέρα, θα προξενέψουν ίσως κ.λπ. Και τον πρώτο λόγο και ρόλο μέσα σ’ όλη αυτή την ατμόσφαιρα τον παίζει πάντοτε ο καφετζής ο οποίος ξέρει και «διαβάζει» όλους τους θαμώνες του.
Το καφεπαντοπωλείο μαζί με την πλα­τεία, το σχολείο και την εκκλησία είναι οι δημόσιοι χώροι όπου χτυπά η καρδιά του κά­θε χωριού. Στο καφεπαντοπωλείο οι χωρικοί ξεκουράζονται, κάνουν τις επαφές τους και τις δημόσιες σχέσεις, στην πλατεία διασκε­δάζουν και κάνουν τις βόλτες τους, στο σχολείο μαθαίνουν τα πρώτα τους γράμματα και τέλος στην εκκλησία όπου βαφτίζονται και στεφανώνονται τους δίνεται η ευκαιρία σε κάθε γιορτή και Κυ­ριακή να προσεύχονται.
Στα τέσσερα αυτά σημεία μαζί με το πατρικό τους σπίτι δημιουργούνται τα βιώματά τους τα οποία κουβαλάνε σε όλη τους τη ζωή. Μετά την Αμε­ρική να πάνε, στην Αυστραλία, το Καναδά, την Γερμανία και Αθήνα, νοερά το μυαλό τους θα ‘ναι γύρω από τους χώρους αυτούς τους οποίους, σε συνδυασμό με τα πρόσωπα νοσταλγούν και σκέφτονται πότε θα’ρθει η ώρα κι η στιγμή να ξαναδούν, να τα περπατήσουν και να τα ξαναζήσουν.
Όλα τα χωριά λίγο πολύ έχουν το καφε­νεδάκι τους μέσο από το οποίο γίνεται η ζύ­μωση της καθημερινότητας, της Κοινωνικής συμμετοχής και της επικοινωνίας
Η Στράνωμα για παράδειγμα που θα στα­θούμε, και θα κάνουμε τη σημερινή αναφορά μας, σύμφωνα με τη θύμηση και την αφή­γηση του 97 χρόνου μπάρμπα-Γιώργου Κα­τσαρού, κατά καιρούς είχε τους εξής καφε­παντοπώλες.
To Σπύρο Τσιορτσή το ακίνητο του Παντελέου Σπαρτινού (To σημερινό χάλασμα του Θανάση Σπαρτινού (Σπαρνοθανάση κο­ντά στην πλατεία).
Το Δημήτριο Σπαρτινό (Μαρίτσα) στο ιδιόκτητο σπίτι του.
Το Χρήστο Αποστολόπουλο (Κστάκη) στο ιδιόκτητο σπίτι του επί της πλατείας.
To Γιάννη Νικ. Τρίχα στο ακίνητο του Χρ. Αποστολόπουλου επί της πλατείας.
Το Θανάση Αποστολόπουλο σε δική του ιδιοκτησία την οποία αργότερα έδωσε προίκα στον Αλέξη Ζαρκαδούλα που παντρεύτη­κε την κόρη του Αρέτω.
Το Βασίλη Μπούρμπουλα στην ως άνω ιδιοκτησία του Θανάση Αποστολόπουλου.
Το Νικόλαο Ανδρεόπουλο επίσης στην ίδια ως άνω ιδιοκτησία, ο οποίος το 1934 έφυγε για την Αμερική.
Το Γιάννη Πασπάλα σε μια παράγκα στον Άνω Κάμπο.
Το Χρήστο Σαγρόπουλο, γαμπρό της Στράνωμας από το Πετροχώρι Τριχωνίδας, ο οποίος παντρεύτηκε την κόρη τού Μαρί­τσα (Δημ. Σπαρτινού) Πολυξένη, στο σπίτι του πεθερού του Δημητρίου Σπαρτινού (Μα­ρίτσα).
Το Γεώργιο Δημ. Κατσαρό στο σπίτι του.
Τον Κώστα Ιωάννου Δημόπουλο (Σιάλκα) αρχικά στο ακίνητο του Χρ. Σαγρόπουλου (Σα­γρή) και μετά στο ακίνητο του Τζίμη Αποστολόπουλου επί της πλατείας.
Το Νίκο Γ. Νούλα στον Κάτω Κάμπο στο σπίτι του.
Το Γεώργιο I. Νούλα στο σπίτι του επί της πλατείας.
Τον Ξενοφώντα Ιωάννου Μακρυγιάννη αρχικά στο σπίτι του και μετά σε ιδιόκτητο ακίνητο επί της πλατείας.
τον Αλκιβιάδη Φ. Νούλα αρχικά στο ακί­νητο του Γεωργίου Ι. Νούλα στην πλατεία και στη συνέχεια σε δικό του ακίνητο.
Το Δημοσθένη Αποστολόπου­λο στον Άνω Κάμπο αρχικά σε ακίνητο του Β. Δημόπουλου (Λιακάκου) και στη συνέ­χεια σε δικό του ακίνητο.
Το Νίκο Τρίχα στο σπίτι του Στεφάνου Νούλα (Κσιουστεφανή) στον Άνω Κάμπο και στη συνέχεια στο σπίτι του Βασίλη Κατσα­νάκη, επίσης στον Κάμπο.
Το Γιάννη Ξεθάλη στο ακίνητο του Χρήστου Σαγρόπουλου.
Το Σπύρο Σπαρτινό στο ακίνητο του Γεωργίου Ίων. Νούλα, στο Αποστολοπουλέικο και στο παλιό σχολείο επί της πλατείας.
Τον Κώστα Πασπάλα στο Αποστολο­πουλέϊκο επί της πλατείας μετά το Σίαλκα.
Το Θεόδωρο Σπαρτινό στον Άνω Κάμπο σε μια παράγκα στην θέση Κεραμιδιά.
Το Γιάννη Γ. Νούλα (Μανθόγιαννο) αρχι­κό στο σπίτι του Βασίλη Κατσανάκη στον Άνω Κάμπο και στη συνέχεια στου Σαγρή και του Ξενοφώντα Μακρυγιάννη και το Χαράλαμπο Γ. Γεωργακόπουλο στο παλιό σχολείο.
Σήμερα λειτουργούν τέσσερα καφεπα­ντοπωλεία στη Στράνωμα.
Δύο στο χωριό και δύο στον Άνω Κάμπο. Στο χωριό είναι ο Χρ. Δ. Νούλας που λει­τουργεί το κατάστημά του στο παλιό σχο­λείο ιδιοκτησίας του Δήμου και ο Γεώργιος Ιωαν. Καραθανάσης στο ακίνητο του Αλκ. Φ. Νούλα.
Στον Άνω Κάμπο έχουμε τον Νικόλαο Κ. Νούλα (Ντουλονίκο) σε δικό του ακίνητο και τον Πολύκαρπο Δημοσθένη Αποστολόπου­λο συνεχιστή του πατέρα του.
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα και τις όποιες εμπειρίες της εποχής που ακούγονταν σ’αυτά τα καφενεία, έζησα κι εγώ τα πρώτα χρόνια της ζωής μου και δεν μπορώ να τα ξεχάσω Γι’ αυτό και το κατέγραψα ως ελά­χιστο φόρο τιμής σε όλους αυτούς τους αν­θρώπους που με ιώβειο υπομονή παραπανί­σια κούραση και ψυχική αντοχή τα κράτη­σαν και τα κρατάνε ανοιχτά σαν πυγολαμπί­δες (κωλοφωτιές) μέσα στην ερήμωση και τη σκληρή μοναξιά που γνωρίζει η Στράνω­μα τα τελευταία χρόνια.
Βέβαια το φαινόμενο της ερήμωσης εί­ναι γενικότερο και η αντίστροφη μέτρηση έχει αρχίσει από τις δεκαετίες 1950-60.
Τα πεντέξι ζευγάρια των γερόντων που απόμειναν σε κάθε χωριό είναι δύσκολο να κάνουν την ανατροπή. Η πολιτεία είναι αυτή που μπορεί να βοηθήσει αλλά δυστυχώς δεν το κάνει με αποτέλεσμα να έχουμε τη σημε­ρινή απαράδεκτη κατάσταση και εικόνα σε όλα σχεδόν τα χωριά της επαρχίας τα οποία με τους περήφανους κατοίκους τους γνώρι­σαν κι έζησαν μέρες δόξας οικονομικής ευ­εξίας και κοινωνικής καταξίωσης.
Άραγε Θα ξανάρθουν τέτοιες μέρες; Θα ξαναδούμε και θα ζήσουμε τέτοια χρόνια;

Λαογραφικά

ΣΑΝ ΠΑΡΑΜΥΘΙ
Του Κώστα Λ. Λιώνα
Πριν σαράντα πέντε χρόνια, ο πατέρας μου έσπερνε βρώμη σ’ ένα μικρό χωράφι
« Συκάκι * νότια από το σπίτι της Φίλαινας, όταν το γιενί* έφερε στην επιφάνεια ένα κυρτό γιαταγάνι, σκουριασμένο με μπλε χάντρες στην λαβή.
Γύρισε το ζευγάρι (τις δύο αγελάδες, τη Μελίσω και την Τριγόνω), έμπηξε το γιενί λίγο ποιό βαθιά είπε Ωω! Και μού πε «Κωστάκ, φερ΄μ’ το γκασμά* και το σακούλι να πάρω μια χαψιά.
Άρπαξε το κασμά κι άρχισε να σκάβει βιαστικά «Κοίτα εδώ που σκάβω μήπως πάρει το μάτι σου κέρματα λεφτά» Παρ’ όλο που πήγε σε αρκετό βάθος και πλάτος δεν βρήκε τίποτε άλλο απ’ το γιαταγάνι. Αποσταμένος πήγε στην ελιά, στο κάτω μέρος του χωραφιού, ξεκρέμασε την βαρελούλα *και έπινε λαίμαργα το νερό χωρίς ανάσα.
Ξανά ρίξαμε το χώμα στην τάφρο που είχε ανοίξει, κι’ ο πατέρας μου συνέχισε το σπάρσιμο του υπόλοιπου χωραφιού.
Ήταν γύρω στο 1952, 1953 δεν θυμάμαι ακριβώς, έβρεχε ασταμάτητα τρία μερόνυχτα, κατακλυσμός σωστός «κοσμοχαλασιά» ξεφώνιζαν οι πιο ηλικιωμένοι, το νερό είχε καλύψει τις Λογκιές κι όλο και ανέβαινε. Στο χωράφι του Σπύρου Μεσήρη που είναι Νότια απ’ το ρέμα κοντά στον Πόριαρη , ξεβράστηκε μια νεκροκεφαλή. Αναταραχή σήμανε στο μικρό μας χωριό, πολλά και διάφορα λέγονταν για το γεγονός κάποιος χωρικός είπε: «λες να’ ναι το κεφάλι κανενός κατσαπλιά ή κανενός Μάη» Μπα! Είπε κάποιος άλλος, δεν βλέπετε ότι είναι από πολύν καιρό πάνω από εκατό χρόνια, ποιος ξέρει πως και τι, ας το διαβάσουμε και ας αναπαυθεί στο νεκροταφείο του Ριγανίου.
Τα δύο περιστατικά μου είχαν προξενήσει μεγάλη εντύπωση και προσπαθούσα από τότε να τα ξεδιαλύνω, ρωτώντας μικρούς και γέροντες, ντόπιους και ξένους, χωρίς όμως να έχω πάρει ικανοποιητικά απάντηση ως τώρα.
Πριν λίγες μέρες ξεφυλλίζοντας ένα Ιστορικό βιβλίο με το τίτλο «Η Ναυπακτία του είκοσι ένα»έφτασα σ’ αυτό που ήθελα. «Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΠΟΡΙΑΡΗ»
Με μιας λύθηκαν οι παιδικές μου απορίες απ’ τα ερωτήματα που τόσα χρόνια με βασάνιζαν.
Σημείωση:
• Συκάκι:Τοποθεσία στην άκρη του Πόριαρη
• Γενί :το υνί του αρότρου
• Γασμάς: είδος ταπιού γερό και μακρύ
• Χαψιά: μια μπουκιά
• Βαρελούλα: μικρό είδος βαρελιού για νερό
• Λογκιές: το χαμηλότερο σημείου του κάμπου
• Κατσαπλιάς: κομουνιστής
Αθήνα 24/4/1996

Οι νερόμυλοι στη Στράνωμα

Το χωριό Στράνωμα ανήκει στο Δήμο Πυλήνης και είναι κτισμένο κατά συνοικισμούς.
Οι κυριότεροι συνοικισμοί είναι: Χωριό άνω Στράνωμα, Άνω κάμπος, Κάτω κάμπος,, Λουτρά Στάχτης, Διπόταμα.
Τους συνοικισμούς Διπόταμα, Άνω κάμπο, Κάτω κάμπο τους διασχίζει ο Εύηνος «Φείδαρης» ποταμός. Οι κάτοικοι, όπως αναφέραμε στην εισαγωγή, ασχολούνται με την γεωργία και κτηνοτροφία Οι κύριες καλλιέργειες είναι σιτάρι, καλαμπόκι, καπνός, και εσπεριδοειδή, ενώ η κτηνοτροφία περιορίζεται κυρίως στα αιγοπρόβατα.
Το χωριό παλιότερα είχε και τρεις νερόμυλους τους οποίους οι Στρανωμίτες και οι κάτοικοι των γύρω χωριών άλεθαν τα γεννήματα τους. Οι δύο νερόμυλοι ήταν στα Διπόταμα και ένας στον Κάτω κάμπο. Στα Διπόταμα είχαμε τους γνωστούς μύλους του Δημήτρη Μπούρμπουλα και του Πυλαρινού και στον Κάτω κάμπο του Νουλονίκου.

Στη φωτογραφία:Όσους θυμάμαι είναι στο πίσω μέρος μόλις διακρίνεται ο Πατέρας μου και ο Παππούς μου Κώστας και Ιωάννης Δημόπουλος, δεξιά όρθιος ο Χαράλαμπος Γεωργακόπουλος, αριστερά εγώ Νίκος Δημόπουλος, ο μπάρμπας μου Μήτσος Καραθανάσης, Η Αρτέμω,, μπροστά μου το κεφάλι της αδελφήςμου Μαρίας, η Κωσταντούλα Πασπάλα, η θειά μου Καλιόπη Ν Δημοπούλου, η Ζήσω, ο μοναδικός μυλωνάς του χωριού Δημήτριος Μπούρμπουλας΄ο Βασίλης Μπούρμπουλας "ή Κοζώνης" ο αδελδός μου Γιάννης Δημόπουλος. Ελπίζω προσεχώς να γράψω τα ονόματα και για τους άλλους και άλλες που δεν θυμάμαι.

Θα σταθώ στο μύλο του Μπούρμπουλα που μαρτυρά την βιοτεχνική δραστηριότητα των Στρανωμιτών και έπρεπε να αποτελεί Ιστορικό μνημείο.
Επί χρόνια ολόκληρα το μύλο τον λειτουργούσε ο ιδιοκτήτης Δημήτρης Μπούρμπουλας
( Μπάρμπα-Μήτρος) και εξυπηρετούσε τους χωριανούς του και τα γύρω χωριά, όπως Χρυσοβίτσα, Αβαρίκο, Φαμίλα, Αχλαδόκαστρο. Ο μύλος ήταν παραδοσιακός με ξύλινη κάδη που συγκέντρωνε το νερό από το Φείδαρη. Το 1965 η κάδη έγινε τσιμεντένια. Το νερό το έπιανε ο μπάρμπα-Μήτρος στην δέση και με αύλακα πολλών χιλιομέτρων το έφερνε στο μύλο και γέμιζε την κάδη. Το νερό έθετε σε λειτουργία την φτερωτή «ξύλινη» και η φτερωτή την μυλόπετρα που έτριβε το σιτάρι ή καλαμπόκι και γινόταν αλεύρι.
Για τον κόπο του ο μυλωνάς έπαιρνε σιτάρι , καλαμπόκι, ή αλεύρι με το ξάϊ, ένα δοχείο από μέταλλο
(Αυτό το θυμάμαι Όταν έσκυβε να πάρει το ξάϊ του έκανε Ωχ. Ωχ!!! με το τσιμπούκι του στο στόμα. Ηταν δε ο νουνός μου)"Νίκος Δημόπουλος!! "
Ο παραδοσιακός μυλωνάς ήταν καλοσυνάτος, βοηθούσε τους χωριανούς στο φόρτωμα και ξεφόρτωμα των ζώων και τους φίλευε ζεστό ψωμί ψημένο στη γάστρα και κηπευτικά που καλλιεργούσε δίπλα στο μύλο. Πάντοτε χαμογελαστός παρείχε φιλοξενία σε πελάτες και διαβάτες προσφέροντας σομόν «ψωμί από καλαμποκίσιο αλεύρι» ψημένο στην χόβολη, ψάρια στα κάρβουνα από τον Εύηνο πιασμένα σε καλαμωτή, τυρί και αυγά χήνας ή πάπιας.
Το 1966 ο μύλος κινδύνεψε να παρασυρθεί από τα νερά του Εύηνου, αλλά με ενέργειες του ιδιοκτήτη έγινε ειδικό φράγμα, που σώζεται μέχρι σήμερα και εμπόδισε τα νερά. Όταν ο μπάρμπα Μήτρος συνταξιοδοτήθηκε για λίγα χρόνια το μύλο τον λειτουργούσε ο Ανδρέας Αποστολόπουλος (Σιαφάκας) και από το 1972 εγκαταλείφθηκε....
Αποσπάσματα από το βιβλίο «Στρανωμίτικα» του χωριανού μας Λογοτέχνη και Συγγραφέα Βασίλη Μπούρμπουλα σελίδα 63

Αρχαία ευρήματα

Το 1904 στα νοτιοδυτικά της πεδιά­δας, σ' έναν αγρό το **Ιωάννη Δημόπουλου (Δημοργουάννη) στον απάνω Κάμπο, ανακαλύφθηκε μνήμα Αιτωλών, το οποίο αποτε­λείται από διαδρόμους και δύο νεκρικούς θαλάμους. Έξω από τον τάφο βρέθηκε αετόμορφη πλάκα σπασμένη με επιτύμβια επι­γραφή «ΚΙΑΣ ΟΛΕΜΑΙΟΥ»μνήμα Πτολεμαίου.
Επίσης βρέθηκαν μια χρυσή λαβή ξίφους, ένα βραχιόλι, πολ­λά χρυσά φύλλα στεφάνου, οφιοειδές ενώτιο και άλλα αντικείμενα. Επίσης μια χρυσή σφαίρα σε σχήμα αυγού, το οποίο βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.
Επίσης στα Παλιάμπελα βρέθηκαν παλιότερα μνήματα τα οποία καταστράφηκαν από τους καλλιεργητές των νεότερων χρόνων. Ως επίσης Τουρκικά μνήματα βρέθηκαν και στην θέση κτίρια και τα οποία εξαφανίστηκαν με το πέρασμα των χρόνων.
Στη θέση «Πόργιαρι» και στο μήλο του Γ.Μακρυγιάννη βρέθηκε πλάκα με την υπογραφή «ΚΡΙΝΟΛΑΟΥ». Στον Απάνω Κάμπο βρέθηκαν ίχνη Αρχαίου Θεάτρου. Τα παρά πάνω ευρήματα φανερώνουν ότι στις όχθες του Εύηνου αναπτύχθηκαν αξιόλογοι αρχαίοι οικισμοί.
Το χωριό παλαιότερα είχε τρεις νερόμυλους στους οποίους οι Στρανωμίτες και οι κάτοικοι των γύρω χωριών άλεθαν τα γεννήματά τους. Οι δύο νερόμυλοι ήταν στα Διπόταμα και ο ένας στον Κάτω Κάμπο. Ο νερόμυλος του Βασίλη Μπούρμπουλα λειτούργησε μέχρι το 1972, όταν εγκαταλείφθηκε. Ο μύλος μπορεί να αναστηλωθεί για να θυμίζει στις νεότερες γενεές τη βιοτεχνική δραστηριότητα των προγόνων μας.Ένα τέτοιο έργο σε συνδυασμό με το σπάνιο φυσικό τοπίο με τα πλατάνια και την πυκνή βλάστηση στις όχθες του Εύηνου θα βοηθούσε στην ανάπτυξη του αγρό-τουρισμού στην περιοχή. Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου αρχικά κτίστηκε το 1845, αλλά κάηκε το 1948 και ξανακτίστηκε. Στο παρεκκλήσι «Παναγούλα» υπάρχουν βυζαντινές εικόνες. Η Λουτροπηγή Λουτρά Στάχτης ήταν γνωστή από τους αρχαίους χρόνους. Κοντά στην πηγή έχει βρεθεί μαρμάρινο ανάκλιντρο, πιθανόν ελληνιστικής εποχής, ενώ σώζονται ακόμη και σήμερα ίχνη των αρχαίων λουτρικών εγκαταστάσεων. Σήμερα υπάρχουν εγκαταστάσεις λουτρικού συγκροτήματος, καθώς και εγκαταστάσεις παραμονής λουομένων. Προσφέρουν τη δυνατότητα λουτροθεραπείας σε ατομικούς και κοινούς λουτήρες, για όσους έχουν παθήσεις του δέρματος, νεφρικές διαταραχές ή λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος και αρθρίτιδες. Διαθέτουν ξενώνα, εστιατόριο, καφενείο. Λειτουργούν τους καλοκαιρινούς μήνες. Για να φθάσετε στη Στράνωμα υπάρχουν δύο οδικές προσβάσεις. Ο επαρχιακός δρόμος Ναύπακτος - Παλαιόπυργος - Σίμος - Δορβιτσιά - Στράνωμα, 45 χιλιομέτρων και ο δρόμος Θέρμος – Αβαρίκος - Πόρος Ριγανίου - Λουτρά Στάχτης - Στράνωμα 20 χιλιομέτρων.
Απόσπασμα από το βιβλίο «Ναυπακτιακά Μελετήματα, σελίδα 98»

Σημείωση**Ο Δημοργουάννης ήταν Παππούς μου

Από αριστερά ο Παππούς μου Δημοργουάννης, η Μάνα μου, ο Πατέρας μου Κώστας Δημόπουλος ή Σιάλκας και ο πεθερός μου από τη Δορβιτσιά Θύμιος Ταρανάς το Μάρτιο 1962

Ιστορικά γεγονότα

Είναι άγνωστο πότε κτίσθηκε το χωριό. Η αρχαιότερη γνωστή αναφορά στη Στράνωμα γίνεται στην «Ιερά Διήγηση Θαυματουργού εικόνας Παναγίας Προυσιωτίσσης»31, όπου καταχωρούνται τα παρακάτω:
Κατά το 1790 ενα βρέφος από ενα χωρίον όπου ονομάζεται Στράνωμα, εσεληνιάζετο και ετεράσσετο από χαλεπά δαιμόνια, ή δε μήτηρ αυτού Ζαχάρω ονόματι, είχε λύπην ανήκουστον περί τούτου.
Συμβουλευθείσα δέ παρά των συγγενών αυτής πήρε το βρέφος και έφερεν αυτό εις την κυρίαν Θεοτόκον και προσπεσούσα εν όλη καρδία και πίστη θερμή έμπροσθεν της θείας εικόνος της Θεοτόκου, έλαθε την θεραπείαν εις το βρέφος της, διότι ελευθερώθη τελείως από τον σεληνιασμό»
Από ταπί που βρίσκεται στο παλιό αρχείο του Μοναστηριού της Κοζίτζας βλέπομε ότι, η «Στράνουμα» παραχωρεί στο Μοναστήρι στα 1800 ένα χωράφι.
Ως πρώτοι κάτοικοι του χωριού αναφέρονται οι εξής:
Οικογένεια Καραγκούνη: Διασώζεται ακόμα και σήμερα, σχετικό τοπωνύμιο «η βρύση Καραγκούνη», που διαιωνίζει την παράδοση. Το επώνυμο της οικογενείας φανερώνει την προέλευσή της.
Σύμφωνα με την παράδοση μια ομάδα ληστών απ’ την θέση «Παναγία» πυροβόλησε τις γεμάτες μούστο κάδες των Καραγκουναίων που τρύπησαν και έφθασε ο μούστος μέχρι την «Κριάβρυση»
Οικογένεια Καϊλή ή Καηλού: Eίχε την κατοικία της στην θέση κτίρια. Ο Καϊλής ήταν μεγάλος γαιοκτήμονας και κτηνοτρόφος.
Οικογένεια Σωτήρη Σβόζου: Oι απόγονοί του πήραν το επώνυμο Σωτηρόπουλος.
Οι Ζουκαίοι, Οι Τζιορτζαίοι, Οι Ντελοπουλαίοι, Οι Βασιολοπουλαίοι, Οι Κακανατσαίοι, Οι Παπαθανασοπουλαίοι.
Οικογένεια Τασιοπούλου ή Παπαγιάννη: Επειδή δύο παιδιά της οικογένειας αυτής σκοτώθηκαν απ’ τους ληστές, το ένα στην θέση «σιναβίδι» και το άλλο στην «Μελέζα», ο Τασιόπουλος πήρε το σωματοφύλακά του το Γιάννη Νούλα που ήταν αρχηγός της μεγάλης Νουλαίικης πατριάς. «Νούλας στα 1829 υπήρχε στην Άμπλιανη Ευρυτανίας»
Το ίδιο περίπου καιρό εγκαταστάθηκαν και νέοι κάτοικοι, ως ο Κατσανάκης άπ’ την Σιτίστα. Το 1836 κατοικούσε στην Στράνωμα.
Ο Αποστολόπουλος απ’ την Γρανίτσα. Ο Πασπάλας άπ’ τον Πλάτανο, ήδη το 1834 κατοικούσε στην Στράνωμα, ο Κατσαρός άπ’ τον Πέρκο, ο Σπαρτινός άπ΄την Σπαρτιά Τριχωνίδας, που ήδη στα 1829 ήταν στο χωριό. Αργότερα κατοίκησαν ο Ρηγανάς από το Ριγάνι, ο Γιάννης Μακρυγιάννης απ΄την Στύλια, εγγονός του οπλαρχηγού του ’21 Γιάννη Ν. Μακρυγιάννη, οι Ξεθαλαίοι (Κωσταντής και Γιώργης Ξεθάλης υπήρχαν στα 1829 στον Προυσό, οι Τσιακαίοι κ.α.
Στους επαναστατικούς χρόνους η Στράνωμα υπαγόταν στον Καζά των Κραβάρων. Σις 6 Μαϊου 1824 όλα τα χωριά από Αβόρανη έως Στράνωμα υπόγραψαν ομολογία ότι θα ήσαν όλοι οι κάτοικοι ευπειθείς στον Στρατηγό των Κραβάρων Ανδρίτσο. «Ανάμεσα στους άλλους προύχοντες που υπογράφουν, υπογράφει και ο Κίτζος από Στράνωμα»
Στο δευτέρι της 4/1824 «δια τον λουφέν του καπετάνιου Σαφάκα και του έπαρχου και τα έξοδα των προεστών και του Πηλάλα (οπλαρχηγού) τον λουφέ» η Στράνωμα δίδει γρόσια 142.30 και ανάλογα μπαρουτόβολα 33.
Σε λογαριασμό του Στρατηγού Σαφάκα, από 1η Απριλίου 1825 και δώθε εμφαίνεται ότι η Στράνωμα έδωσε 48 οκάδες αλεύρι , καπετάνος 20 σφαχτά καπετάνος, 6 σφαχτά Τζαβέλας, 11 σφαχτά Γιολτασαίοι και Μάρκο Καψιώτης.

Σε κατάλογο του Στρατηγού Σαφάκα 1824 με 1825 αναφέρονται: Κακανάτζας, Στράνωμα και κάτω άπ’ αυτόν Ζήσιμος αδελφός του. Σε λογαριασμό του Καπετάν Σαφάκα «Τα όσα μεράζει ο καπιτάνιος δια «λουφέν» μνημονεύονται: Ζήσιμος 35 γρόσια, Κακανάτζας 19.20
Πρόκειται για τον Θανάση Κακανάτζα που τον βρίσκουμε στις χιλιαρχίες με το βαθμό του δωδεκάρχου.
Σε έγγραφο της 8 Νοεμβρίου 1834 για το μοναστήρι του Άι-Λια της Αράχοβας, υπογράφουν «ο Δημογέρων της Στράνωμας Βασίλειος Κώστας, Τάσος από Στράνωμα, Κώστας Καϊλόπουλος , Κώστας Πασπάλας.
Με το παρακάτω έγγραφο μαθαίνουμε τους κατοίκους της Στράνωμας και των γειτονικών χωριών στα 1829. (Γ.Α.Κ Γενική Γραμματεία Φ 201)
Δυνάμει του υπ’ αριθμ.10049 του περί συγκαλέσεως της Εθνικής Συνελεύσεως ψηφίσματος και των υπ’ αριθμ. 10150 οδηγιών της Σ. Κυβερνήσεως και κατά την υπ’ αριθμ.424 προκήρυξη του Προσωρινού Διοικητή της Επαρχίας ταύτης, σήμερον την δεκάτην ενάτην του παρόντος, ημέρα Κυριακή, γενομένης της εγχωρίου συναθροίσεως των εγκατοίκων των χωρίων «Στύλιας, Πόργιαρη και Στράνωμας» εντός του ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου και αναγνωσθέντων μεγαλοφώνως των ειρημένων, τούτου ψηφίσματος και των οδηγιών της Σ. Κυβερνήσεως, προεδρευόντων των δημογερόντων των άνωθεν χωρίων, κυρίων Χρήστου Γιαννοπούλου, Θανάση Σακέτου και Τάσου Παπαγιαννοπούλου, κατεστρώθη ο κατάλογος, ως κάτωθι φαίνεται, των παρόντων και εχόντων δικαίωμα ψήφου πολιτών, όστις αναγνωσθείς μεγαλοφώνως και επικυρωθείς δια της συγκαταθέσεως των συνελθόντων και εχόντων δικαίωμα ψήφου πολιτών, αποδεχθείσης δε τη πλειοψηφίας, κηρύττεται η συνάθροισης αύτη νόμιμος.
Αποβληθέντων εκ της συναθροίσεως ταύτης των μη εχόντων δικαίωμα ψήφου συγκατοίκων και αναγνωσθέντων μεγαλοφώνως παρά του γεροντότερου της συναθροίσεως ταύτης, κύρ Αναγνώστου Παπαπαγιαννοπούλου, ωρκίσθησαν όλα τα μέλη της συναθροίσεως.
Μετά δε τον όρκο καταστρωθέντων του καταλόγου των εις εκλογήν υποψηφίων μελών εκ των Γεροντοτέρων της συναθροίσεως ταύτης Κυρίων Θανάση Κροκίδα, Νάσιου Τζαουσόπουλου, Ανδρέου Δημητροπούλου Στηλιωτών, Διαμαντή Ζελοπούλου Ποργιαρίτη και Γιαννάκη Παπαθανασοπούλου Στρανωμίτη, ως κάτωθι φαίνεται και ψηφορηθέντος ενός εκάστου των υποψηφίων ιδιαιτέρως κατά σειράν, εκλέχθη νόμιμος εκλογεύς ο κ. Αναγνώστης Παππαγιαννόπουλος προσυπογραφόμενος Αναγνώστης Παπαγιαννόπουλος.
Αποσπάσματα από τα
"Ναυπακτιακά Μελετήματα" 1980 σελίδες 91-94

Το ξύρισμα του γαμπρού

Την Κυριακή το πρωί συγκεντρώνονται όλοι οι καλεσμένοι στο σπίτι του γαμπρού. Όλοι με το άλογό τους στολισμένο με ωραία κουβέρτα και λουλούδια στο κεφάλι και φορώντας οι ίδιοι την πιο καλή φορεσιά τους.
Έρχεται και ο κουρέας. Αρχίζει να κουρεύει το γαμπρό ενώ δίπλα του υπάρχει ένας δίσκος και όλοι πετούν χρή­ματα. Κερνούν τον κουρέα. Συνέχεια δε ακούγονται πυροβολισμοί.
Το πάρσιμο της νύφης
O γαμπρός είναι καβάλα σε λευκό άλογο, με λευκή κουβέρτα στο σαμάρι. Η νύφη είναι κουκουλωμένη με λευκό πέπλο. Πολλές φορές δεv την έπαιρνε και ­αλλαγμένη.
Γι’ αυτό έμεινε και η παροιμία: «Αυτή κουκουλώ­θηκε» ή «να κουκου­σώσουμε το γαμπρό».

Τα παπούτσια της νύφης τα φορούσε ο πρώτος κουνιάδος και στο δεξί της έβαζε ασημένιαχρήματα

Όταν ερχόταν η νύφη στο σπίτι του γαμπρού έβγαινε η πεθερά στην πόρτα και την περίμενε. Η νύφη είχε μέσα σ’ ένα ταγάρι μύ­γδαλα, μήλα και χρήματα.
Με τα χρήματα ασήμωνε το σπίτι. Τα έριχνε επάνω. Είχε και μία κουλούρα κεντημένη. Προτού κατεβεί η νύφη από το ζώο έπαιρναν ένα αγόρι πρωτότοκο που είχε μάνα και πατέρα και το γυρνούσαν τρεις φορές γύρω από το ζώο να πάρει την κουλούρα και ο κόσμος φώναζε: «Φίλησε τη νύφη να κοκκινήσει σαν και σένα».
Μετά ο κουνιάδος κατέβαζε τη νύφη από το ζώο. Του έδινε η νύ­φη ένα μήλο, τη φιλούσε και την έπαιρνε αγκαζέ και την πήγαινε στην πεθερά.

‘Ολοι οι καλεσμένοι τραγουδούν:
Ο γάμος καλορίζικος
κι η νύφη καλομοίρα.
Να ζήσει η νύφη κι ο γαμπρός
κουμπάρος και κουμπάρα.
Να ζήσει κι ο προξενητής
Που προξένεψε το γάμο.

Η πεθερά είχε ένα δίσκο ρύζι, βαμπάκι και ένα ποτήρι κρασί. Το βαμπάκι το έβαζε γύρω γύρω στο λαιμό του γαμπρού και της νύφης με την ευχή να γεράσουν και ν’ ασπρίσουν. Το κρασί το πρόσφερε στη νύφη. Η νύφη έπαιρνε το ποτήρι με το κρασί και το έχυνε σταυ­ρωτά, ο δε κόσμος φώναζε: «Πέτα νύφη το ποτήρι». Πίστευαν διότι όποιος πιάσει το ποτήρι ή πιει απο το κρασί ως το χρόνο θα πα­ντρευόταν.
Μετά η νύφη πετούσε μύγδαλα, ρύζι, κουφέτα και όλοι προσπα­θούσαν να τα πιάσουν.
Ο πεθερός περίμενε στη μέσα πόρτα του σπιτιού. Η νύφη έκανε υπόκλιση στον πεθερό και στη συνέχεια οι καλεσμένοι περνούσαν και χαιρετούσαν τους νιόπαντρους.
Μετά γινόταν διακοπή να πιει η νύφη τον καφέ. Τον καφέ τον πρόσφερε ένα αγόρι που είχε μάνα και πατέρα. Μέσα στο φλυτζά­νι έριχνε η νύφη χρήματα του αγοριού.
Για να διαλυθεί ο γάμος έπρεπε να βγεί η νύφη κι ο γαμπρός να χορέψουν.

Η φωτογραφία το ξύρισμα του γαμπρού είναι παρμένη από το βιβλίο "Η ΝΑΥΠΑΚΤΙΑ" του Γιάννη Ρουσόπουλου http://www.greelandscape.gr

Η τελετή του γάμου

Τα προζύμια

Την εβδομάδα που πλησιάζει ο γάμος αρχίζουν οι προετοιμα­σίες στο σπίτι της νύφης και του γαμπρού. Την Τετάρτη το βράδυ στο σπίτι του γαμπρού και την Πέμπτη το βράδυ στο σπίτι της νύ­φης αναπιάνονται τα προζύμια με τα οποία θα ζυμώσουν τα ψωμιά του γάμου.
Συγκεντρώνονται οι κοντινοί συγγενείς και οι γείτονες στο σπί­τι.
Μια κοπέλα ανύπαντρη στρώνει μία κουβέρτα αμεταχείριστη στη μέση του δωματίου, του μεγαλύτερου στο σπίτι και όλοι φωνάζουν«καλορίζικα, να ζήσουν».
Μέσα στη μέση της κουβέρτας τοποθε­τούν τη σκάφη που ζυμώνουν. Ύστερα παίρνουν την σήτα και βάζουν μέσα σ’ αυτή αλεύρι
Στη συνέχεια καλούν όλα τα παιδιά που έχουν μάνα και πατέρα και έχουν ηλικία κάτω των 10 χρόνων.
O αριθμός των παιδιών πρέπει να είναι μονός. Πρώτα οι γονείς και μετά σι συγγενείς πετούν χρήματα μέσα στη σήτα. Τα χρήματα αυτά τα μοιράζονται τα παιδιά που κρατάνε τη σήτα
Το αλεύρι το έπαιρνε η κοπέλα που έστρωσε την κουβέρτα και το έκανε προζύμι.
Κατόπιν ορμούσαν όλοι να πάρουν ζυμάρι να αλείψουν το γαμπρό ή τη νύφη.

Τα καλέσματα:
Την Παρασκευή το πρωί ο γαμπρός και η νύφη θα στείλουν τα καλέσματα σ’ όσους θα παρακαθήσουν στο τραπέζι. Το κάλεσμα εί­ναι ένα ζαχαράτο, ένα γαρίφαλο και λίγο ρύζι τυλιγμένο σ’ ένα χαρτί.
Οι καλεσμένοι που θα παρακαθήσουν στο τραπέζι του γαμπρού ή της νύφης θα στείλουν το Σάββατο στο σπίτι το «κανίσκι» των (κα­λοζυμωμένο ψωμί με ζαχαράτα, γαρίφαλα και κεντίδια επάνω), μία τσίτσα (μπουκάλα) κρασί και κρέας.
Της νύφης το τραπέζι γίνεται το Σάββατο το βράδυ, του δε γα­μπρού την Κυριακή.

Τα προικιά
Την Παρασκευή συγκεντρώνονται οι κοπέλες (προσκαλεσμένες) του χωριού στο σπίτι της νύφης και δένουν τα προικιά σε μπόγους(δέματα).
Το Σάββατο το πρωί συγκεντρώνονται στο σπίτι του γαμπρού οι καλεσμένοι για τα προικιά. Καθένας έχει το άλογό του στολισμένο με μία καλή κουβέρτα και λουλούδια στην καμστράνα (χαλινάρι).
Σ όλο το δρόμο τραγουδούν διάφορα τραγούδια. ‘Όσοι τους ακούνε στο δρόμο βγαίνουν στα παράθυρα, στα μπαλκόνια, στους δρόμους και ρίχνουν ρύζι με την ευχή «καλορίζικα». Όταν φτάσουν στο σπίτι της νύφης ένας έμπιστος από το σόι του γαμπρού πηγαί­νει να περιλάβει τα προικιά.
Βγαίνει η νύφη και δένει σ’ όλα τα ζώα στο δεξιό μέρος της καμ­στράνας από ένα άσπρο μαντίλι. Αυτό το παίρνει ο κάτοχος του ζώ­ου
Για να πάρουν τα προικιά, πρέπει να πληρώσει το σόι του γα­μπρού, αλλιώς αρνούνται οι κοπέλες που τα ετοίμασαν να τα δώ­σουν. Ανεβαίνει ένα παιδί στο γιούκο των ρούχων και αρνείται να δώσει τα ρούχα αν δεν πάρει χρήματα.
Αφού φορτώσουν τα προικιά στα ζώα και αφού τους ξεπροβοδί­σει η νύφη παίρνουν το δρόμο του γυρισμού. Στο σπίτι του γαμπρού τους περιμένουν με ρύζι και λουλούδια. ‘Όταν κατεβάσουν τα προι­κιά, τα ανοίγουν και με το πιο ωραίο κουκουλώνουν το γαμπρό.

Γάμος

Η σημασία του γάμου για τους κατοίκους του χωριού.

Οι γονείς φροντίζουν για την αποκατάσταση των παιδιών τους και ιδιαίτερα των κοριτσιών. ιδιαίτερα η μητέρα από πολύ νωρίς προετοιμάζεται για το γάμο της κόρης της.
Το κορίτσι πρέπει να παντρευτεί με κάθε τρόπο. Αν τύχει και μεί­νει ανύπαντρο αυτό αποτελεί μεγάλη ντροπή και δυστυχία για τους γονείς. Τα αγόρια έχουν υποχρέωση να προστατεύσουν τις αδερ­φές τους και να τις προικίσουν. Δεν παντρεύονται δε προτού πα­ντρευτούν οι αδερφές τους. Αλλά και ανάμεσα στις αδερφές υπάρ­χει προτεραιότητα.
Οι μικρές αδερφές δεν παντρεύονται ενωρίτερα από τις μεγάλες.
Οι περισσότεροι γάμοι στο χωριό γίνονται με προξενιά. Μετά το ταίριασμα γίνεται ο αρραβώνας. Ο αρραβώνας γίνεται το Σάββατο το βράδυ στο σπίτι της νύφης με καλεσμένους τον παπά του χωρι­ού και τους κοντινούς συγγενείς. Ο γαμπρός και η νύφη φορούν το σύμβολο του αρραβώνα, το δαχτυλίδι και ανταλλάσουν διάφορα δώρα ανάλογα με τις οικονομικές δυνατότητες.
Μετά ακολουθούν οι ευχές από τους παρευρισκόμενους: «Ναζήσετε, καλά στέφανα».
Οι νέοι του χωριού προτιμούν γυναίκες όμορφες, της ηλικίας τους ή μικρότερες, που να ξέρουν να υφαίνουν, να γνέθουν ή να κε­ντούν και από καλό σόι. Το θεωρούσαν ντροπή να πάρουν γυναίκα μεγαλύτερή τους. Η προίκα έχει μεγάλη σημασία γι’ αυτούς, η δε μητέρα τούς συμβουλεύει τι πρέπει να ζητήσουν από τους μέλλο­ντες πεθερούς.
Οι κοπέλες προτιμούν νέους όμορφους, ψηλούς και πολύ πλού­σιους. Το να πάρει μικρότερό της η κοπέλα δεν το βρίσκει σωστό. Ούτε γέρο σύζυγο πλούσιο. Αν καμιά φορά πιεστεί από τους γονείς της να πάρει σύζυγο γέρο, αλλά πλούσιο θεωρεί τη ζωή της δυ­στυχισμένη.
Πολλές φορές οι γονείς πιέζουν τα κορίτσια τους να πάρουν πλούσιους Αμερικάνους για να λύσουν το οικονομικό πρόβλημα της οικογενειας τους η για να πάνε και οι άλλες αδερφές στην Αμερική για να παντρευτούν.
Καλεσμένοι στο γάμο είναι όχι μόνο σι συγγενείς και φίλοι, αλ­λά και όλοι oι κάτοικοι του χωριού και άλλοι απο τα γειτονικά χωριά.
Ιδιαίτερη σημασία δίνουν οι κάτοικοι και στους κουμπάρους. Ζη­τούν κουμπάρους από σόι και να ‘ναι κοινωνικά ανώτεροί τους. Ο Κουμπάρος προσφέρει για δώρο στη νύφη κυρίως ένα φόρεμα και πηγαίνει ένα σφάγιο (αρνί ή κατσίκι) για το τραπέζι.
Την ημέρα του γάμου εκτός από το φαγοπότι και το γλέντι πέ­φτουνε και τουφεκιές για να γιορτάσουν την ένωση του ζευγαριού.
Σαν κατάλληλη μέρα του γάμου θεωρούν την Κυριακή. Τις άλλες μέρες μόνο οι κλεμμένοι παντρεύονται και όταν ένας από το ζευ­γάρι έχει χηρέψει.
Τα στεφανώματα γίνονται στις εκκλησιές Αϊ-Νικόλα και Aϊ- Γιώργη. Στα ξωκλήσια στεφανώνονται οι κλεμμένοι.
Κυριότερη ευχή που δίνουν είναι ν’ αποκτήσουν παιδιά. Γάμος μεταξύ στενών συγγενών δε γίνεται

Ιδιωτικός βίος στο χωριό

Γέννηση:

Στα παλιά τα χρόνια κατά τη γέννηση του πρώτου παιδιού στην οικογένεια γίνονταν οι παρακάτω εκδηλώσεις:
Αν γεννιόταν αγόρι συγκεντρώνονταν στο σπίτι οι συγγενείς και έκαναν γλέντι, ενώ αν γεννιόταν κορίτσι δε γινόταν καμία εκδήλω­ση. Στη συνέχεια κερνούσαν το παιδί χρήματα, ο δε παππούς έδινε στο πρώτο εγγόνι του, σαν ενθύμιο ένα αρχαίο κειμήλιο.
Στο αγόρι πρόσφερε κανένα παράσημο από το στρατό ή ένα σουγιά από το πανηγύρι ή ένα χωράφι.
Παρατηρούσαν το αγόρι αν έχει κορυφή στα μαλλιά του. Και εάν μεν είχε μία κορυφή πίστευαν ότι θα γεννηθεί και δεύτερο αγόρι και όταν θα μεγαλώσει θα παντρευτεί μία φορά.
Εάν είχε δύο κορυφές θα γεννηθούν δίδυμα και θα παντρευτεί δύο φορές.
Για τα παραμορφωμένα και αλλήθωρα παιδιά πίστευαν παλιότε­ρα ότι γίνονταν από τις πρακτικές μαμές. Πρακτικές μαμές παλιό­τερα στο χωριό ήταν: η Σπυριδούλα Αποστολοπούλου, η Ρίνα Μπούρμπουλα, η Κωστούλα κ.ά.
Για τη διευκόλυνση του τοκετού χρησιμοποιούσαν κυρίως ζε­στά.
Κατά τη γέννηση αν ερχόταν στο σπίτι κανένας ταξιδιώτης έπρεπε να του ρίξουν φωτιά στην πόρτα, να πατήσει επάνω και τό­τε να δει τη λεχώνα. Έτσι πίστευαν ότι φυλάγεται από τα ξωτικά. Η λεχώνα απαγορευόταν να βγει έξω από το σπίτι μετά τη δύση του ηλίου και το μεσημέρι για σαράντα μέρες. Επίσης απαγορευόταν να πλένει τα ρούχα του μωρού μεσημέρι στη βρύση και να έχει απλω­μένα ρούχα έξω από το σπίτι το βράδυ.
Όλα αυτά γινόντουσαν γιατί πίστευαν πίστευαν ότι τα δαιμονικά κυνηγούν πολύ τη λεχώνα.
Στις σαρά­ντα μέρες γινόταν ο σαραντισμός στην εκκλησία του χωριού και η λεχώνα ήταν ελεύθερη.
Αν κάποιο μωρό τύχαινε και πέθαινε αβάφτιστο δεν Το έθαβαν στο νεκροταφείο, αλλά το καταπλάκωναν με πέτρες σε κάποιο ερημικό μέρος (τρόχαλος). Πίστευαν δε ότι το μωρό αυτό γινόταν ξω­τικό (χαμοδράκι) και έκλαιγε τη νύχτα ή το καταμεσήμερο.
Βάφτιση :

Η βάφτιση παλιότερα γινόταν μυστικά από τη μητέρα ή στην εκ­κλησία ή στο σπίτι.
Κατά την τέλεση του μυστηρίου η μητέρα περί­μενε απ’ έξω από την εκκλησία ή το σπίτι για να μην ακούσει το και­νούριο όνομα. Όποιος από τους παρευρισκόμενους άκουγε πρώτος το όνομα έτρεχε στη μητέρα, ανάγ­γειλε αυτό και η μητέρα τον κερνού­σε χρήματα (του έδινε συχαρίκια).
Νουνός στα δύο πρώτα παιδιά της οικογένειας ήταν υποχρεωτικά, εκτός αν δεν ήθελε, ο νουνός του πατέρα ή αυτός που στεφάνωσε το ανδρόγυνο. Συνηθιζόταν τα δύο πρώ­τα παιδιά να βαφτίζονται με το όνομα του παππού και της γιαγιάς (γονέων του πατέρα).
Μετά τη βάφτιση ακολουθούσε στο σπίτι γλέντι. Την πρώτη δε κοι­νωνία στο μωρό έπρεπε να τη δώσει έπρεπε ο νουνός
Όταν το παιδί γινόταν 6-7 χρονών ο νουνός έπρεπε να του πάρει τα φουντούκια. Τα φουντούκια ήταν παπούτσια και μια καλή φορεσιά. Τα φουντούκια τα πήγαινε κυρίως ο νουνός τις παραμονές του Πάσχα. Οι γονείς του παιδιού για να τον ευχαριστήσουν του έδιναν για δώρο ένα αρνάκι ή κατσικάκι, ή μια κουβέρτα

Επαγγελματικός βίος

Κατοικία
Παλιότερα έχτιζαν σπίτια ως εξής:
Στην αρχή έσκαβαν τα θεμέλια και έσφαζαν σε μία από τις τέσ­σερις γωνιές μία κότα.
Στη συνέχεια έψαλλε αγιασμό ο παπάς του χωριού και κάτω απ την πρώτη πέτρα, που τοποθετούσε ο μάστο­ρας, έριχναν χρήματα ασημένια.
Το σχήμα του σπιτιού ήταν κυρίως Π ή Λ.
Την πόρτα την τοποθετούσαν στην πλευρά που τους βόλευε κα­λύτερα. Τα υλικά ήταν πέτρες και λάσπη με άχυρα (για να μην πέ­φτει ο τοίχος).
Η ευθυγράμμιση των τοίχων γινόταν με το μάτι. Παράθυρα δεν έκαναν πολλά για να μην κάνει πολύ κρύο στο σπίτι. Τα παράθυρα ήταν ξύλινα χωρίς τζάμια.
Για τζάμια έβαζαν ένα πανί, ενώ το βράδυ τοποθετούσαν στα παράθυρα, αφού έκλειναν, τα ξύλινα εξώφυλλα, ρούχα για να μη κρυώνουν. Η σκεπή κατασκευαζόταν με σανίδια και πέτρινες πλά­κες. Οι διαιρέσεις (ή τα διαχωρίσματα των δωματίων γίνονταν με ξύλα που άλειφαν με λάσπη). Το πάτωμα γινόταν με ξύλα. Ταβάνι δεν υπήρχε. Η γωνιά (τζάκι) ήταν στη μέση του σπιτιού. Επάνω από τη γωνιά κρεμούσαν μία κατσαρόλα με γυριστό σίδηρο που έπιανε από τη σκεπή και έφτανε στη μέση στη γωνιά. Έτσι έβραζαν το φα­γητό γιατί δεν υπήρχαν πυροστιές. Για να ανακατεύουν την φωτιά εί­χαν ένα μεγάλο ξύλο (ξεθάλι).
Στο ταβάνι κρεμούσαν όλα τα υπάρχοντα τους σε πρόκες καρ­φωμένες στη σκεπή. Μήλα, αχλάδια κλπ. Τα Χριστούγεννα κρεμούσαν το γουρούνι για να καπνίζεται.
Τα φρούτα τα κρεμούσαν ως εξής στη σκεπή.
Βρίσκανε πέταυρα (ίσια σανίδια). Τα τοποθετούσαν επάνω στα πέταυρα ξύλα στα οποία στηριζόταν η σκεπή, τα άλειφαν με κοπριά αγελάδων να μη τα τρώει το σκουλήκι κι επάνω τοποθετούσαν τα φρούτα.
‘Όταν έμπαινε ένας επισκέπτης μέσα στο σπίτι του έλεγαν:
«απτθώσ’ ιγδία καταϊ» = κάθισε εδώ κάτω», και έπαιρναν και τον κερνούσαν μήλο ή ρόδι κ.λ.π.
Όταν τελείωνε το χτίσιμο του σπιτιού γινόταν γλέντι.
Συγκεντρώνονταν στο σπίτι το νεόκτιστο οι συγγενείς, αλλά δεν καθόντουσαν άντρες και γυναίκες μαζί, αλλά χωριστά. Οι γυναίκες ετοίμαζαν το τραπέζι, έκαναν μια υπόκλιση στους καλεσμένους άντρες και έφευγαν από το δωμάτιο εκείνο.
Αν χρειαζόταν κάτι στο τραπέζι μετά, ο νοικοκύρης φώναζε:
Κυρά, ε, Κυρά.
Ορίστε αφέντη μ’, έκανε με υπόκλιση. ‘Έπαιρνε την παραγγε­λία και την εκτελούσε.

2.Γεωργία
Οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται με τη γεωργία και την κτη­νοτροφία. Τα χωράφια τα καλλιεργούσαν με ξύλινο αλέτρι το οποίο το έσερναν δύο βόδια, ή ένα βόδι και ένα γαϊδούρι ή δυο άλογα ή δύο γαϊδούρια.
Το υνί ήταν σιδερένιο. Αποτελείτο από τη χειρολάβα, αλετροπό­δα, φτερά και σπάθα.
Όλα τα τμήματα αυτά για να τα συνδέουν χρησιμοποιούσαν σφήνες ξύλινες.
Στα χωράφια έσπερναν κυρίως σιτάρι Το φθινόπωρο και
καλαμπό­κι την άνοιξη. Μια χρονιά έσπερναν ένα τμήμα και την άλλη το άλλο.
Ο θερισμός γινόταν με δρεπάνια. Έκαναν μικρές χεριές και αυτές τις έδε­ναν δεμάτια (30 χεριές ή μικρότερες) τα οποία με­τέφεραν στο αλώνι. Το αλώνι, αφού το καθάριζαν καλά, ξύνοντας τα χόρτα, το έκαναν επάλειψη με κοπριά βοδιών. Τα μυρμήγκια τα καταπολεμούσαν με στάχτη. Αλώνιζαν με βόδια, άλογα ή γαϊδούρια

Σύνορα-Πληθυσμός

Το χωριό, είναι κτισμένο σε υψόμετρο 560μ, στις δυτικές πλαγιές τού βουνού «Κορφές», προέκτασης τού βουνού «Καρδαράς», στη μέση δύο λόφων πού καταλήγουν στον ποταμό Εύηνο ή Φείδαρη.
Στην ανατολική όχθη τού Εύηνου απλώνονται καταπράσινοι κάμποι.
Οι οικισμοί πού αποτελούν την Κοινότητα είναι:
1) Η Στράνωμα, το κυρίως χωριό έδρα τής ομώνυμης κοινότητας πού ιδρύθηκε στα 1912 ο άνω κάμπος υψόμετρο 220μ
3) Τα Διπόταμα, στο σημείο αυτό ενώνεται ο Εύηνος με τον Κότσαλο.
4) O Κάτω Κάμπος υψόμετρο 170 μ.
5) Τα Λουτρά Στάχτης Ύψο. 300 μ.
Η Κοινότητα Στράνωμας στα Β. συνορεύει με την Κοινότητα Δορβιτσιάς και τον Κότσαλο, Ν. με τις Κοινότητες Ριγανίου και Φαμίλας, Α. με τις Κοινότητες Δορβιτσιάς και Σίμου και Δ. με τον Εύηνο.
Η έκταση της Κοινότητας είναι 17.5τχ από την οποία τα 2.4τχ καλλιεργούνται, τα 9.5τχ είναι βοσκότοποι, 4.5τχ είναι δασόφυτα και τα 1.1τχ κατοικούνται.
Προ του 1820 ως αναφέρει ο Πουκεβίλ, είχε 20 οικογένειες, το 1829 είχε 6 οικογένειες το 1836 20 οικογένειες ή 88 κατοίκους, το1844 κατοίκους 94, το 1861 κατοίκους 167, το 1879 κατοίκους 215, το 1889 κατοίκους 302,1900 κατοίκους 300 και το 1907 κατοίκους 325.
Στους νεότερους χρόνους παροuσιάζει την παρακάτω εξέλιξη: 1920 κατοίκους 328, 1928 κατοίκους 382, 1940 κατοίκους 503, 1951 κατοίκους 612, 1961 κατοίκους 460, 1971 κατοίκους 310
Ο Ποκεβίλ την αναφέρει ως Stranova. Στα έγγραφα της επαναστάσεως αναφέρεται ως Στράνωμα.
Στα αρχεία της Νομαρχίας αναφερόταν σε ουδέτερο γένος, το Στράνωμα, του Στρανώματος. Τον Ιούνιο 1973 το Στράνωμα έγινε η Στράνωμα. (ΠΔ 80/23-6-1973 ΦΕΚ 152Α/21-7-1973
Τώρα γιατί πήρε την παραπάνω ονομασία κανένας δεν είναι βέβαιος.
Μερικοί υποστηρίζουν ότι ή λέξη είναι σλαβική και σημαίνει καινούριο χωριό ή χτίσιμο σπιτιού ή το μέρος όπου ξεκουράζονταν οι «στράνοι» δηλαδή οι στρατοκόποι.
Άλλοι προτείνουν ως ετυμολογία της λέξης Στράνωμα (όρθοτ. Στράνομα) Τις Σέρβικες λέξεις: strana = κλιτύς, πλαγιά και stranovit = απόκρημνος, απότομος βράχος, ανωφέρεια, απότομη κλίση.
Ότι η Στράνωμα έχει απότομη κλίση, μια και ξεκινάει απ’ το βουνό καί φθάνει μέχρι το Φείδαρη, δέν υπάρχει αμφιβολία. Αν όμως η ετυμολογία αυτής της λέξης ή κάποια από τις παραπάνω είναι σωστή, μόνο οι ειδικοί γλωσσολόγοι μπορούν να το βεβαιώσουν.

Γεωγραφική θέση

Το χωριό Στράνωμα βρίσκεται στην επαρχία Ναυπακτίας, του Νομού Αιτωλ/νίας και ανήκει στο Δήμο Πυλλίνης.
Γειτονικά χωριά με τα οποία και συνορεύει είναι: η Δορβιτσιά, η Φαμίλα και η Σίμου. Το ποτάμι Εύηνος ή Φείδαρης διασχίζει τον κάμπο του και το χωρίζει από τα χωριά κάτω Χρυσοβίτσα, Αχλαδόκαστρο και κάμπο Αναλήψεως.
Απέχει από την πόλη της Ναυπάκτου 40 χιλιόμετρα. Είναι ένα χωριό με λίγα πέτρινα σπίτια, μέσα σε πράσινο περιβάλλον με θέα τον άνω και κάτω κάμπο στην άκρη των οποίων περνά ο Εύηνος (ή Φείδαρης) ποταμός.
Είναι από τα μεγαλύτερα χωριά της επαρχίας Ναυπακτίας σε έκταση και πληθυσμό.
Για να φθάσει κανείς σ’ αυτό ακολουθεί την 24η επαρχίακή οδό Ναυπάκτου- Παλαιόπυργου- Σίμου- Δορβιτσιάς-­Στράνωμα.
Το έδαφος του χωριού είναι πεδινό στους κάμπους και ορεινό στο υπόλοιπο χωριό
Το υψόμετρο του χωριού είναι 600μ και ο πλη­θυσμός του 310 κάτοικοι (Τελευταία απογραφή)
Θέση - Σύνορα.
Το χωριό, είναι κτισμένο σε υψόμετρο 560μ. στις δυτικές πλαγιές τού βου νού «Κορφές», προέκτασης τού βουνού «Καρδαράς», στη μέση δύο λόφων πού καταλήγουν στον ποταμό Εύηνο ή Φίδαρη.
Στην ανατολική όχθη τού Εύηνου απλώνονται καταπράσινοι κάμποι.
Οι οικισμοί πού αποτελούν την Κοινότητα είναι:
1) Η Στράνωμα, το κυρίως χωριό έδρα τής ομώνυμης κοινότητας πού ιδρύθηκε στα 1912 ο άνω κάμπος υψόμετρο 220μ
3) Τα Διπόταμα, στο σημείο αυτό ενώνεται ο Εύηνος με τον Κότσαλο. 4) O Κάτω Κάμπος υψόμετρο 170 μ.
5) Τα Λουτρά Στάχτης Ύψο. 300 μ.
Η Κοινότητα Στράνωμας στα Β. συνορεύει με την Κοινότητα Δορβιτσιάς και τον Κότσαλο, Ν. με τις Κοινότητες Ριγανίου και Φαμίλας, Α. με τις Κοινότητες Δορβιτσιάς και Σίμου και Δ. με τον Εύηνο.
Στον κάτω κάμπο υπάρχει μια τοποθεσία που ακόμη σήμερα την λένε
«στου Βελιγκέκα το πλατάνι» Εκεί υπήρχε (το κατάφαγε ο Εύηνος τα τελευταία χρόνια) ένα τεράστιο πλατάνι, όπου κατά την παράδοση στον ίσκιο του έκατσε ο Βεληγκέκας μ’ όλο το ασκέρι του από 300 Τουρκαλβανούς.
Επίσης στο χωριό υπήρχε ένα μεγάλο πλατάνι με τεράστια περίμετρο. Ο κορμός του ήταν κούφιος. Εκεί στα κλαδιά του κρεμούσαν οι Τούρκοι τα παλικάρια. Το σεβάστηκαν οι αιώνες, αλλά οι άνθρωποι αγνόησαν την αξία του. Έτσι γύρω στα 1955 το έκοψαν, για να χάσει η Στράνωμα ένα Ιστορικό μνημείο της φύσης.

Πρόλογος

" Ο Νίκος Κ. Δημόπουλος"
E-mail: H.stranoma@gmail.com

Αγαπητοί χωριανές-χωριανοί, συγγενείς και φίλοι από την Στράνωμα νάστε καλά και να προοδεύετε, όπου και να ευρίσκεστε.
Ήρθε ο καιρός και εμείς οι Στρανωμίτες να έχουμε την δικιά μας Ιστοσελίδα. Ο σκοπός τούτης της προσπάθειας είναι να ενωθούμε έστω και διαδικτυακά όλοι οι απανταχού χωριανοί και χωριανές για ανταλλαγή απόψεων, ιδεών για να προβάλλουμε το χωριό μας "Στράνωμα" που πιστεύω όλοι μας είμαστε υπερήφανοι για την καταγωγή μας από αυτό το γραφικό χωριό που όλοι μας αφήσαμε πίσω και όλοι συναισθηματικά είμαστε δεμένοι και πάντα το νοσταλγούμε
Όπως γνωρίζετε ότι η κατασκευή και η σύνταξη μιας Ιστοσελίδας δεν είναι εύκολη, διότι όλοι ζούμε σε μακρινές αποστάσεις.
Όπως και εγώ ζώ στο Montreal-Canada, συνταξιούχος βέβαια με αρκετές ευκαιρίες και κέφια σκέφθηκα την ιδέα αυτή.
Ξεκινάω με το λίγο υλικό που έχω συγκαιντρώσει.
Ευχαριστώ το γιο του μακαρίτη νουνού μου Γιάννη Μπούρμπουλα «τον λογοτέχνη και συγγραφέα Βασίλη Μπούρμπουλα» που μου επέτρεψε να ξεκινήσω την προσπάθεια μου αυτή με αποσπάσματα από το βιβλία του «ΣΤΡΑΝΩΜΙΤΙΚΑ» και τα «ΣΤΑΧΥΟΛΟΓΗΜΑΤΑ»
Επίσης ευχαριστώ τον ακούραστο συγχωριανό μας Κώστα Λιώνα για το υλικό που μου έστειλε, αρκετές παλιές φωτογραφίες που έχουν σχέση με το χωριό μας. Παρακαλώ όσοι από εσάς διαθέτετε υλικό που αφορά το χωριό μας, γραφτά κείμενα, φωτογραφίες του χωριού μας. Παροιμίες, νέα, αρραβωνιάσματα γάμους, βαφτίσια κ.λ.π. συγχωριανών τα οποία θα καταχωρούνται στην ιστοσελίδα, συχνά και εφ' όσον κριθούν κατάλληλα.
Η συνεργασία είναι απαραίτητη για μια καλή και όμορφη παρουσίαση του γραφικού μας χωριού στο διαδίκτυο. Προσκαλώ νέους και νέες του χωριού μας να συνεργαστούμε και όλοι μαζί να εμπλουτίσουμε την Ιστοσελίδα μας με ότι ενδιαφέρον υπάρχει για το χωριό μας. Επικοινωνείστε με την ηλεκτρονική διεύθυνση H.stranoma@gmail.com να εγγραφείτε σαν συνεργάτες και συντάκτες στην Ιστοσελίδα του χωριού μας.
Σας στέλνω την αγάπη μου και τους θερμούς Στρανωμήτικους χαιρετισμούς
Νίκος Κ. Δημόπουλος